Aardbeien en asperges uit Noordwijk

Grote schalen aardbeien

Rond 1750 werd de voorouder van onze hedendaagse aardbei gekruist uit twee Amerikaanse rassen. Maar op talloze stillevens uit de 17e eeuw zijn al grote schalen met een flink formaat aardbeien afgebeeld. Hoe zit dat? Sinds de oudheid worden de kleine vruchtjes van wilde aardbeienplanten gegeten. In de 14e eeuw worden ze in tuinen aangeplant. In 1576 lezen we voor het eerst over een andere Europese soort: de grote bosaardbei (Fragaria moschata). In 1613 wordt hij als ‘Fraga fructo magno’ vermeld – een aardbei met grote vruchten dus. Deze aardbeien hebben een muskusachtige geur en een pittige, aromatische smaak. Tegenwoordig staat deze plant als ‘zeer zeldzaam’ op de Nederlandse Rode lijst.

... en bundels asperges

Ook asperges staan al sinds mensenheugenis op het menu. In het midden van de 17e eeuw worden ze in West-Europa op grote schaal gekweekt. De Franse koning Lodewijk XIV laat uitgebreide boomgaarden en moestuinen aanleggen. De kassen in die tuinen moeten al in maart de eerste asperges opleveren.

In ons land wordt de asperge aanvankelijk ‘asperstee’ genoemd. De oudste teeltcentra liggen op de duinzandgronden bij Noordwijk, Hillegom en in het Westland. Pas na de Eerste Wereldoorlog verschuift de teelt naar Noord-Limburg.

Op de geestgronden geteeld

Zowel aardbeienplanten als asperges gedijen goed op droge voedselarme grond, dus niet verbazend dat op de geestgronden rondom Noordwijk al in de 17e eeuw tuinders actief worden. Ze voorzien de buitenplaatsen in de duinstreek van pootgoed.

Ieder voorjaar zijn de Noordwijkse “Kruyden-Tuyniers” actief in Leiden, Haarlem en Amsterdam. Daar brengen ze ‘roode en witte, tamme aardbeye-planten’ en ‘een- en tweejarige Aspergie-planten’ op de markt.

De expert: Adriaen Coorte

Niemand schilderde zoveel aardbeien en asperges als Adriaen Coorte. Van de ruim 60 van hem overgebleven werken hebben er 23 aardbeien en asperges als hoofdonderwerp. Naast bessen en ander fruit op tafel, vaak in dezelfde pot en steevast tegen een donkere achtergrond. Coorte maakte kleine verfijnde stillevens met een intieme sfeer. Een groot contrast met de overdadige pronkstillevens vol dure etenswaren en servies die destijds zo populair waren. Zijn werk bleef daarom lang onderbelicht. Pas halverwege vorige eeuw begon men zijn bescheiden werk te waarderen. Over zijn leven is bar weinig bekend. De datering van zijn werken maakt duidelijk dat hij schilderde tussen 1683 en 1707. Hij werd geboren in Zeeuws Vlaanderen en leerde het schildersvak mogelijk in Amsterdam. Waarschijnlijk keerde hij daarna weer naar Zeeland terug. Zou het kunnen dat hij de aardbeien en asperges vanuit Noordwijk kende?

Meer over Adriaen Coorte:

Het geheim van de meester: Adriaen Coorte (Avrotros, 2019)
De kunst van tuinieren: Adriaen Coorte (Stadstuinieren)