Schurveling, het klinkt als een ziekte of een ouderwets scheldwoord. Maar schurvelingen zijn uniek agrarisch erfgoed, alleen te vinden op Goeree-Overflakkee – vooral rond Ouddorp. Het zijn oude zandwallen met een oorsprong in de middeleeuwen. De talloze zandwallen hebben bij elkaar opgeteld een lengte van enkele tientallen kilometers. Het leidt tot een uniek landschap met afgeschermde landjes van verschillende vormen en afmetingen.
Vruchtbare klei onder het duinzand
De historische zandwallen vertellen de geschiedenis van de kop van Goeree: een strijd tegen de elementen. In de middeleeuwen lag Ouddorp op een strandvlakte. De wind had er vrij spel, de grond was arm en het leven was er hard door een tekort aan voedsel en drinkwater. Boeren egaliseerden het hobbelige duinlandschap en groeven het af tot op de onderliggende klei, om er akkers aan te leggen. Van het afgegraven zand maakten ze aarden wallen rond hun akkertjes – als perceelscheiding, en om het stuivende duinzand buiten te houden. Het hout dat op de wallen groeide, werd op de boerderij gebruikt.
Duinboerderij uit de 15e eeuw
In de 17e en 18e eeuw werden steeds meer stukjes ‘woeste grond’ in cultuur gebracht en werden in de duinen boerderijen gebouwd. Zo is de VVV Goeree Overflakkee gevestigd in ’t Blaeuwe Huus dat volgens de gevelankers uit 1650 of 1659 stamt. Onderzoek aan de houten balken laat echter zien dat delen van de boerderij al rond 1454 moeten zijn gebouwd.
Zandwallen zorgen voor microklimaat
Na 1800 werden veel landjes verder afgegraven om dichter bij het grondwater te komen. Zo werden veel schurvelingen gaandeweg steeds verder opgehoogd, tot zandwallen van soms wel 3 tot 5 meter hoogte. De kleigrond maakte onder meer de uienteelt mogelijk en de zandwallen zorgden voor een microklimaat. Ook nu nog kunnen boeren er daardoor vaak weken eerder oogsten dan hun collega’s op het open land.
Bijzondere ecologie
Ook ecologisch zijn de schurvelingen van belang. Omdat ze vooral uit schrale droge zandgrond bestaan, groeien er andere wilde planten dan in de nabije omgeving – onder meer muizenoor, zandblauwtje en akkerleeuwenbek. En ze bieden een thuis aan onder meer zandhagedissen en zeldzame veldkrekels.
Kroonjuweel onder druk
Het karakteristieke landschap is door de provincie Zuid-Holland aangemerkt als kroonjuweel vanwege de unieke cultuurhistorische waarde en de bijdrage aan de biodiversiteit. Hoewel de historische waarde buiten kijf staat, staat het gebied toch onder grote druk. Vanaf 1950 zijn er weliswaar machinaal nog nieuwe zandwallen aangelegd, maar bij ruilverkavelingen en de watersnoodramp is ook veel zand afgegraven. In de jaren 60-70 is een derde van het gebied omgevormd tot recreatieterrein. Ook nu nog worden de zandwallen ondanks hun beschermde status met enige regelmaat vergraven of ingericht als tuin – een risico dat volop aanwezig blijft omdat veel boeren in het gebied stoppen en hun grond verkopen.
